Zrozumieć alergię – 6 pytań i odpowiedzi
1. Czym właściwie jest alergia?
Słowo „alergia” pochodzi z języka greckiego i znaczy dosłownie ‘zmieniona reakcja’. Jest to połączenie dwóch słów: ‘allos’ (zmieniony) i ‘ergon’ (reakcja).
Alergia to reakcja nadwrażliwości wywoływana przez mechanizmy immunologiczne. W większości przypadków w reakcjach alergicznych biorą udział przeciwciała IgE (reakcje IgE-zależne). Mogą jednak też wystąpić reakcje IgE-niezależne, które mają inny mechanizm działania. Objawy ze względu na typ reakcji mogą być do siebie bardzo podobne.
Opis typów reakcji nadwrażliwości znajduje się na końcu artykułu.
2. Co to jest nadwrażliwość ?
Jest to nieprawidłowa reakcja organizmu, która pojawia się po kontakcie z substancją (przeważnie białkiem) zwaną antygenem. U normalnych osób antygen ten jest dobrze tolerowany, a w przypadku nadwrażliwości powoduje odtwarzalne objawy.
Jeśli antygen wywołuje alergię to nazywamy go alergenem. Ma on zdolność łączenia się z odpowiednim przeciwciałem oraz reagowania przeciw sobie.
3. Alergeny – co to takiego?
Alergeny to substancje powszechnie obecne w środowisku, które u osób uczulonych rozpoznawane są jako obce i wywołują reakcje immunologiczne.
Są nimi białka (czasem połączone z cukrami), które mają zdolność reakcji ze specyficznym przeciwciałem IgE lub IgG. Mogą (ale nie muszą) powodować reakcji alergicznej. Czasami alergeny wywołują objawy alergii w określonych warunkach, np. podczas wysiłku fizycznego, stresu, przy wysokiej lub niskiej temperaturze.
4. Jakie alergeny występują w naszym środowisku?
Alergeny można podzielić na:
- alergeny wziewne (znajdujące się w powietrzu), powodujące najczęściej objawy ze strony dróg oddechowych, np. roztocza kurzu domowego, pyłki traw, brzozy,
- alergeny pokarmowe, powodujące objawy ze strony przewodu pokarmowego, ale też skóry i oskrzeli, np. mleko, jajko kurze, jabłko, marchew,
- alergeny kontaktowe, które najczęściej powodują objawy skórne takie jak wysypkę, pokrzywkę, np. nikiel, lateks,
- alergeny iniekcyjne, czyli np. jady owadów błonkoskrzydłych, leki podawane domięśniowo lub dożylnie.
5. Jak powstaje reakcja alergiczna (IgE-zależna) ?
Wyróżnia się dwa etapy powstawania reakcji alergicznej:
I) faza uczulenia
Jest to pierwszy kontakt organizmu z alergenem, który organizm rozpoznaje jako obcą substancję i zaczyna wytwarzać odpowiednie przeciwciała IgE. Faza ta przebiega bezobjawowo, ale limfocyty T „zapamiętują” ten obcy alergen.
II) faza alergizacji
Po ponownym kontakcie z tym samym alergenem, organizm aktywuje przeciwciała IgE, które łączą się z alergenem i powodują uwalnianie substancji zapalnych m.in. histaminy. Skutkiem tego jest powstanie stanu zapalnego oraz wystąpienie objawów alergii.
W skrócie: pierwszy kontakt z alergenem to uczulenie, czyli powstanie swoistych przeciwciał lub limfocytów. Kolejne zetknięcie się z tym samym alergenem może wywołać reakcję zapalną. Jeśli daje ona objawy kliniczne to można nazwać chorobą alergiczną.
6. Jakie są rodzaje nadwrażliwości immunologicznej?
Istnieją 4 typy reakcji immunologicznej różniące się mechanizmem działania po kontakcie z antygenem.
Reakcja typu 1 (natychmiastowa, anafilaktyczna) – związana jest z produkcją odpowiednich przeciwciał IgE, które stymulują inne komórki (komórki tuczne i bazofile) do uwalniania m.in. histaminy. Do chorób przebiegających w tym mechanizmie zaliczane są: alergiczna astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, alergia pokarmowa, anafilaksja, alergia na jad owadów.
Reakcja typu 2 (cytotoksyczna) – związana z przeciwciałami IgG i IgM, które po połączeniu z antygenem powodują zniszczenie komórek. Reakcja tego typu występuje m.in. w konflikcie serologicznym, zapaleniu tarczycy Hashimoto, nadostrym odrzucaniu przeszczepu.
Reakcja typu 3 – przebiega z udziałem kompleksów immunologicznych (połączeń antygenów z przeciwciałami), które odkładają się najczęściej w naczyniach nerek, skóry oraz pęcherzyków płucnych. Powoduje to zapalenie i destrukcję tkanek. Reakcja ta bierze udział m.in. w alergicznym zapaleniu pęcherzyków płucnych (chorobie hodowców gołębi), chorobie posurowiczej, reumatoidalnemu zapaleniu stawów, kłębkowym zapaleniu nerek.
Reakcja typu 4 (typu późnego, nadwrażliwość komórkowa) – biorą w niej udział limfocyty oraz makrofagi, które niszczą tkanki przez wydzielanie cytokin. Reakcja ta występuje m.in. w przewlekłym odrzucaniu przeszczepu, gruźlicy, trądzie, infekcjach grzybiczych.
Najczęściej w alergii biorą udział reakcje typu 1 i 4.
Źródła:
Alergologia. Pod red. Krystyny Obtułowicz. PZWL 2016.
Alergologia kompendium. Pod red. Rafała Pawliczaka. Termedia wydawnictwa medyczne 2018.
WAO/EAACI Allergy Definitions. http://www.eaaci.org/attachments/304_English.pdf